BÀI ĐỌC 1 (Ed 18, 25-28)
Nếu kẻ gian ác bỏ đàng gian ác đã đi, nó sẽ được sống.
Trích sách Tiên tri Ê-dê-ki-en.
25 Các ngươi lại nói: "Đường lối của Chúa Thượng không ngay thẳng." Vậy hỡi nhà Ít-ra-en, hãy nghe đây: Phải chăng đường lối của Ta không ngay thẳng hay đường lối của các ngươi mới không ngay thẳng?
26 Khi người công chính từ bỏ lẽ công chính của mình và làm điều bất chính mà chết, thì chính vì điều bất chính nó đã làm mà nó phải chết.
27 Còn nếu kẻ gian ác từ bỏ điều dữ nó đã làm, mà thi hành điều chính trực công minh, thì nó sẽ cứu được mạng sống mình.
28 Nó đã thấy và từ bỏ mọi tội phản nghịch nó phạm, thì chắc chắn nó sẽ sống, nó không phải chết
Hình như có bốn bài học trong đoạn Thánh Kinh này:
1/ Không ai phải đền trả thay cho người khác.
2/ Ai cũng có thể có một tương lai.
3/ Lời kêu gọi hoán cải.
4/ Ngay trong đau khổ, lúc nào cũng có thể sống đúng nghĩa cuộc sống của mình, tức là sống kết hợp với Chúa.
Bài học thứ nhất: Giai đoạn rất quan trong khám phá lẽ công chính Thiên Chúa: Không ai phải đền trả thay cho người khác bao giờ. Một trong những câu đầu bài này là: «25 Các ngươi lại nói: "Đường lối của Chúa Thượng không ngay thẳng.» Đó là dân Ít-ra-en đang phản đối với Chúa. Họ trải qua một giai đoạn khủng khiếp, đọa đày bên Ba-by-lon, và kêu lên: «Chúng ta có làm gì Thiên Chúa đâu mà phải chịu cảnh này?» (Ngay trong thế kỷ XXI, những lời như thế này thường tự nhiên đến trên môi miệng mỗi khi gặp đau khổ). Chúng ta còn nhớ câu truyện người mù bẩm sinh trong Tin Mừng theo Thánh Gio-an. Khi thấy người mù này, các môn đệ Chúa Giê-su đặt Ngài câu hỏi rất cổ điển: «Thưa Thầy, ai đã phạm tội khiến người này sinh ra đã bị mù, anh ta hay cha mẹ anh ta?» (Ga9, 2), nói cách khác, lỗi này là do ai?
Thời tiên tri Ê-dê-ki-en câu hỏi «lỗi ai» thường được đặt ra một cách bi đát. Vì tiên tri Ê-dê-ki-en thuộc dân thành Giê-ru-sa-lem, nên bị đày sang Ba-by-lon do quân đội của Na-bu-cô-đô-nô-so. Đây là một tai họa: Cuộc sống đầy rẫy những điều tàn bạo của chiến tranh, và bây giờ tại Ba-by-lon này, xa quê hương - Miền Đất tuyệt diệu được Chúa hứa, «tràn trề sữa và mật» (Xh33, 3) xa Giê-ru-sa-lem, nay đã thiêu rụi, xa Đền thờ nay đổ nát, dân chúng tiêu tan…mất tất cả. Trong lúc đó, thế hệ trong cơn biến động này không tệ gì hơn những thế hệ trước. Thế nhưng, họ có cảm tưởng phải đền trả cho tất cả gánh nặng của quá khứ, những lỗi lầm chồng chất từ những thế hệ trước, dường như cái bình chứa cơn giận của Chúa bỗng chốc bị đầy tràn.
Từ đó, bước qua đổ lỗi cho Thiên Chúa thật dễ dàng. Và họ bắt đầu truyền cho nhau câu ngạn ngữ: «Đời cha ăn nho xanh, đời con phải ê răng.» (Ed18, 2) Điều này rõ ràng nói lên là: Chúa không công minh, không hiểu vì sao thế hệ chúng ta lại phải chịu trả giá cho tất cả các thế hệ đi trước.
Ngôn sứ Ê-dê-ki-en hiểu đây là một sự phạm thượng; bây giờ Thiên Chúa trong tư thế kẻ bị kết án, bắt buộc phải minh oan. Vài hàng trước bài đọc hôm nay, Chúa cho vị tiên tri nói: «3 Ta lấy mạng sống Ta mà thề - sấm ngôn của ĐỨC CHÚA là Chúa Thượng -, các ngươi sẽ không còn truyền cho nhau câu ngạn ngữ đó trong Ít-ra-en nữa.» (Ed18, 3) Và hôm nay, chúng ta nghe lời minh oan của Chúa: «26 Khi người công chính từ bỏ lẽ công chính của mình và làm điều bất chính mà chết, thì chính vì điều bất chính nó đã làm mà nó phải chết.
27 Còn nếu kẻ gian ác từ bỏ điều dữ nó đã làm, mà thi hành điều chính trực công minh, thì nó sẽ cứu được mạng sống mình.
28 Nó đã thấy và từ bỏ mọi tội phản nghịch nó phạm, thì chắc chắn nó sẽ sống, nó không phải chết» (c26-28) Nói cách khác, không ai bị lãnh án phạt vì kẻ khác.
Đây là một giai đoạn quan trọng trong mặc khải lẽ công chính Thiên Chúa, nhưng chỉ là một giai đoạn thôi. Sau này, đặc biệt trong sách Gióp, chúng ta sẽ khám phá, không có sự cân xứng tự động giữa những hành động tốt hay xấu, và những điều xảy ra tốt hay xấu cho chúng ta…Những hành động tốt không nhất thiết làm cho ta được thưởng và những việc xấu khiến ta bị trừng phạt. Rồi cũng sẽ được mặc khải, không ai phải đền trả bất cứ gì do người khác hay do chính mình…bởi vì Chúa không bao giờ trừng phạt. Sau này chúng ta sẽ được mặc khải Thiên Chúa, không phải là nguyên do trực tiếp vì những gì xảy đến cho chúng ta. Bây giờ với tiên tri Ê-dê-ki-en, Chúa không còn bị đổ lỗi, chúng ta không phải đền đáp cho những lỗi lầm của cha ông chúng ta nữa.
Bài học thứ hai: Ai cũng có thể có một tương lai; không có gì là vĩnh viễn, không thay đổi. Đây là một bài học chủ yếu!...Hơn nữa, cho chúng ta ngày nay. Thật vậy, một khi cho rằng, khi đền đáp cho những kẻ khác đi trước, chúng ta có khuynh hướng thả trôi theo thất vọng; thế nhưng, ngôn sứ Ê-dê-ki-en cũng như bao ngôn sứ khác, không có kẻ thù nào lớn hơn là sự nản lòng. Vì thế câu sau đây nên được coi trọng: «27 Còn nếu kẻ gian ác từ bỏ điều dữ nó đã làm, mà thi hành điều chính trực công minh, thì nó sẽ cứu được mạng sống mình.
28 Nó đã thấy và từ bỏ mọi tội phản nghịch nó phạm, thì chắc chắn nó sẽ sống, nó không phải chết» (c27,28). Và trong suốt chương 18, ngôn sứ Ê-dê-ki-en trở lại nhiều lần đề tài này: Lúc nào cũng còn có thể thay đổi cách sống hay, hay nói như biểu tượng thường dùng trong Thánh Kinh: Đổi đường. Hoán cải, theo nghĩa gốc tiếng Do Thái là quay đầu trở lại.
Và vì thế điều này dẫn thẳng đến bài học thứ ba: Đó là lời kêu gọi hoán cải. Đây là câu chót của chương sách Ê-dê-ki-en: «Quả thật, Ta không vui thích gì về cái chết của kẻ phải chết - sấm ngôn của ĐỨC CHÚA là Chúa Thượng. Vậy hãy trở lại và hãy sống. (có nghĩa là hãy hoán cải)» (Ed18, 32)
Có điều làm ta khá bối rối trong bài này là việc xét ngang hàng định mệnh người công chính và kẻ xấu: Kẻ xấu lúc nào cũng còn có thể hoán cải, nhưng tiếc thay, người công chính lúc nào cũng «sa ngã» và đánh mất tất cả ân huệ của những việc lành đã qua…Nhưng thật ra, đây chỉ là hình thức của thể văn. Thánh Kinh thường hay dùng thể văn so sánh song song như thế, không nên lấy làm bối rối: Điều này không nhắm đến một ai, vì không ai trong chúng ta có thể cho mình là người công chính!
Bài học thứ tư: Ngay trong đau khổ, sống đúng nghĩa cuộc sống của mình, tức là sống kết hợp với Chúa, lúc nào cũng có thể được. Tiên tri Ê-dê-ki-en nói nhiều đến sống với chết. Nhưng thật ra, ngài muốn nói đến điều khác hơn sự sống và cái chết thể lý. Hơn nữa, những người bị đày nói về kiếp đày đọa của họ như tình trạng chết đi rồi: «Các tội phản nghịch và tội lỗi chúng tôi đã phạm đè nặng trên chúng tôi; chính vì vậy mà chúng tôi phải chết. Chúng tôi còn sống làm sao được?» (Ed33, 10). Đối với họ, mất đi những gì làm cho họ sống, đặc biệt là sống đức tin, bị đày là tình trạng không-còn-sống, một loại chết tiềm tàng. Tiên tri Ê-dê-ki-en không hứa với họ ngay ngày trở về, nhưng ngài nói với họ: «Vậy hãy trở lại và hãy sống!»
Bốn bài học trong đoạn văn này, tất cả đều tích cực, tuyệt vời. Chúng ta nhận ra nơi các ngôn sứ ở điều ấy.
***
THÁNH VỊNH (Tv24, 4-9)
Đáp: Lạy Chúa, xin hãy nhớ lòng thương xót của Chúa.
4 Lạy CHÚA, đường nẻo Ngài, xin dạy cho con biết,
lối đi của Ngài, xin chỉ bảo con.
5 Xin dẫn con đi theo đường chân lý của Ngài
và bảo ban dạy dỗ,
vì chính Ngài là Thiên Chúa cứu độ con.
Sớm hôm con những cậy trông Ngài, bởi vì Ngài nhân ái.
6 Lạy CHÚA, xin nhớ lại nghĩa nặng với ân sâu
Ngài đã từng biểu lộ từ muôn thuở muôn đời.
7 Tuổi xuân trót dại bao lầm lỗi, xin Ngài đừng nhớ đến,
nhưng xin lấy tình thương mà nhớ đến con cùng.
8 CHÚA là Đấng nhân từ chính trực, chỉ lối cho tội nhân,
9 dẫn kẻ nghèo hèn đi theo đường công chính,
dạy cho biết đường lối của Người.
Trong Bài đọc 1, Tiên tri Ê-dê-ki-en nói, bất cứ lúc nào cũng có thể có một tương lai. Ai cũng có thể thay đổi lối sống, không ai vĩnh viễn phải bị kết án. Vì thế, lúc nào cũng còn có thể nói với Chúa: «Lạy CHÚA, đường nẻo Ngài, xin dạy cho con biết, lối đi của Ngài, xin chỉ bảo con.» (c4)
Đây là một người tội lỗi thưa với Chúa, một người tội lỗi muốn thay đổi đường mình đi, tức là hoán cải. Một người tội lỗi biết lúc nào cũng có thể, vì người ấy tin tưởng vào lòng từ bi của Chúa: «CHÚA là Đấng nhân từ chính trực, chỉ lối cho tội nhân …dạy cho biết đường lối của Người.» (c8,9)…có ẩn ý nói rằng, đây là điều duy nhất đòi hỏi nơi ta, không phải có nhân đức mà là sự khiêm nhường. Chữ công chính ở đây, được dịch từ tiếng Do Thái «Anawim» thường gặp trong Thánh Kinh: Đây là những kẻ được gọi là có «tâm hồn nghèo khó» hay những «kẻ còm lưng», có nghĩa là những kẻ nhìn nhận mình nghèo hèn, bé nhỏ, bất lực. Đó là mỗi chúng ta một khi phải cầu nguyện và chỉ biết nói «xin Ngài thương xót». Trong bài này, lời khẩn cầu là xin ơn hoán cải, vì đây là người tội lỗi ý thức mình đã lầm đường: «Lạy CHÚA, đường nẻo Ngài, xin dạy cho con biết, lối đi của Ngài, xin chỉ bảo con.» (c4)
Đề tài con đường rất đặc biệt trong các thánh vịnh sám hối: Luật của Thiên Chúa (các điều răn) được xem như một loại bản luật đi đường. Người tội lỗi đến xin sám hối vì ý thức mình lạc lối, đi sai đường; xin được chỉ về đường ngay. Chúng ta biết rằng hoán cải, trong Do Thái ngữ có nghĩa là quay đầu lại. Hôm nay, trong mấy dòng được đọc trong Chúa nhật thứ hai mươi sáu, đã có những chữ, đường nẻo, lối đi và động từ xin cho biết lối đi: «4Lạy CHÚA, đường nẻo Ngài, xin dạy cho con biết, lối đi của Ngài, xin chỉ bảo con. 5 Xin dẫn con đi theo đường chân lý của Ngài và bảo ban dạy dỗ…dẫn kẻ nghèo hèn đi theo đường công chính, dạy cho biết đường lối của Người.» (c4,5,9).
Người tội lỗi, ở đây không phải một cá nhân, nhưng đây là cả một dân tộc. Bài Thánh vịnh 24 này được sáng tác cho các buổi lễ sám hối trong Đền Giê-ru-sa-lem, tuy nhiên phụng vụ đề nghị đọc chung với Bài đọc sách Tiên tri Ê-dê-ki-en, giúp chúng ta hiểu rõ hơn một khía cạnh lời cầu nguyện của dân Do thái. Đó là sự chồng chéo lên nhau giữa chữ «con» và «chúng con»
Cũng như các bài thánh vịnh, ở đây chúng ta nghe chủ từ trong số ít, «con» nhưng phải hiểu nghĩa chữ con tập thể, tên của cả một dân tộc. Hơn nữa, trong suốt bài thánh vịnh 24 này, được nghe nói đến số ít, nhưng cuối bài lại có câu: «Lạy Thiên Chúa, xin Ngài cứu Ít-ra-en thoát mọi nỗi truân chuyên ngặt nghèo.» (c22). Không có dân tộc nào, ít có cá nhân tính hơn dân tộc của Thánh Kinh! Bởi vì trong này tính đoàn kết rất mãnh liệt, nối liền các thành viên thành một gia đình với nhau, một bộ tộc với nhau, trong không gian cũng như trong thời gian. Họ thấy tất nhiên phải cầu khẩn Thiên Chúa của cha ông mình, Thiên Chúa của Ap-ra-ham, của I-sa-ắc và của Gia-cóp…Qua các thế hệ, có một sự liên đới thật sự giữa những gia trưởng xa xưa với con cháu sau này, và ngược lại. Họ xem là lẽ tất nhiên, Giao Ước được giao kết thời ông Nô-ê, Ap-ra-ham và Mô-sê đều là Giao Ước của các hậu duệ, của toàn dân tộc.
Trong thời tiên khởi của lịch sử Thánh Kinh, tất cả qui tụ về dân tộc, rồi dần dần được mặc khải tầm quan trọng của cá nhân. Ngày nay, trái lại, chúng ta nhấn mạnh đến cá nhân con người, chiều kích của hạnh phúc cá nhân; xã hội chúng ta, có lúc cảm tưởng như mọi việc qui về đảm bảo cho những quyền lợi cá nhận, mặc thiệt hại cho những giá trị cộng đồng.
Ắt hẳn, một trong những thành công của tư tưởng Thánh Kinh là đưa đến một chỗ đứng xứng đáng cho nhân vị, không từ chối giá trị cộng đồng. Cũng vì thế, có những ví dụ như những bài trong sách Đệ Nhị Luật và các sách Tiên tri, lẫn lộn lúc thì anh em, lúc thì It-ra-en: «1 Đây là mệnh lệnh, là những thánh chỉ và quyết định mà ĐỨC CHÚA, Thiên Chúa của anh em, đã truyền phải dạy cho anh em, để anh em đem ra thực hành trong đất anh em sắp sang chiếm hữu.2 Như vậy anh (em) cũng như con cháu anh (em) sẽ kính sợ ĐỨC CHÚA, Thiên Chúa của anh (em), mọi ngày trong suốt cuộc đời, tuân giữ tất cả những chỉ thị và mệnh lệnh của Người mà tôi truyền cho anh (em), và anh (em) sẽ được sống lâu.3 Hỡi Ít-ra-en, hãy nghe và lo đem những điều ấy ra thực hành; như vậy anh (em) sẽ được hạnh phúc và trở nên thật đông đảo, trong miền đất tràn trề sữa và mật, như ĐỨC CHÚA, Thiên Chúa của cha ông anh (em), đã phán với anh (em).» (Đnl6, 1-3)
Đây không phải là lỗi hành văn, nhất là bài này, một trong những bài đáng tôn kính nhất của Cựu Ước, vì được trích làm phần mở đầu lời kinh bất hủ, Kinh Tin kính Do Thái «Shema It-ra-en» (Hởi It-ra-en, «hãy nghe đây It-ra-en, Thiên Chúa, Chúa ngươi là CHÚA DUY NHẤT»). Cho dù việc thảo văn bản này, có lẫn lộn từ nhiều bản khác nhau đi nữa, tác giả cuối cùng của sách Đệ Nhị Luật vẫn giữ như thế, vì điều này, gây ấn tượng mạnh để nói lên định mệnh cá nhân chúng ta liên hệ thế nào với định mệnh của cộng đoàn. Chúng ta hoàn toàn liên đới với nhau, người này với kẻ khác, chúng ta đều biết thế; và với sự tiến bộ của truyền tin, sự toàn cầu hóa kinh tế nay thường nói đến, chứng minh cho điều này. Nhưng không vì thế, chúng ta không hoà lẫn nhau trong một tập thể và mỗi người chúng ta vẫn giữ một chiều kích tự do và trách nhiệm riêng biệt.
Để trở lại thánh vịnh 24, với người tội lỗi vừa khiêm nhu vừa tin tưởng, người tội lỗi ấy là mỗi chúng ta và cũng là tập thể cộng đồng. Điều sau cùng đáng chú ý là: Bài thánh vịnh trình bày một loạt các đề tài khác nhau về nhớ và quên: «Lạy CHÚA, xin nhớ lại nghĩa nặng với ân sâu (c6)…«Tuổi xuân trót dại bao lầm lỗi, xin Ngài đừng nhớ đến (c7)…nhưng xin lấy tình thương mà nhớ đến con cùng» (c7). Vừa táo bạo vừa khiêm nhu! Rốt cục, ta nguyện xin Chúa có trí nhớ biết phân biệt: «Tuổi xuân trót dại bao lầm lỗi, xin Ngài đừng nhớ đến (c7)…Lạy CHÚA, xin nhớ lại nghĩa nặng với ân sâu» (c6). Vì Giao Ước với một «Thiên Chúa từ bi nhân hậu chậm giận và giàu lòng xót thương» mới có thể cho chúng ta sự táo bạo ấy. Không chờ chi đến Tân Ước mới khám phá ra Chúa là Cha!
***
Tác giả: Marie-Noëlle Thabut
Nguồn: Sách L’ intelligence des Ecritures Socéval Editions
Dịch giả: E. Máccô Lương Huỳnh Ngân
Hiệu đính: Phêrô Nguyễn Thế Hoằng