Mãi tới lúc hoàng hôn, tôi chìm trong mê sảng.
Bài trích sách Gióp.
1 Bấy giờ, ông Gióp lên tiếng nói :
Cuộc sống con người nơi dương thế
chẳng phải là thời khổ dịch sao ?
Và chuỗi ngày lao lung vất vả
đâu khác gì đời kẻ làm thuê ?
2Tựa người nô lệ mong bóng mát,
như kẻ làm thuê đợi tiền công,
3cũng thế, gia tài của tôi là những tháng vô vọng,
số phận của tôi là những đêm đau khổ ê chề.
4Vừa nằm xuống, tôi đã nhủ thầm : “Khi nào trời sáng ?”
Mới thức dậy, tôi liền tự hỏi : “Bao giờ chiều buông ?”
Mãi tới lúc hoàng hôn, tôi chìm trong mê sảng.
6Ngày đời tôi thấm thoát hơn cả thoi đưa,
và chấm dứt, không một tia hy vọng.
7Lạy Đức Chúa, xin Ngài nhớ cho,
cuộc đời con chỉ là hơi thở,
mắt con sẽ chẳng thấy hạnh phúc bao giờ.
Một tiếng kêu la xuyên qua bao nhiêu thế kỷ : Đó là tiếng kêu của con người bị xâu xé trong thân xác và trong tâm hồn, của loài người bị những đau khổ và những vấn nạn vây hãm mà không có giải đáp . Sách Gióp là tiếng kêu đó. Không phải là một câu chuyện lịch sử ; mà là một loại « sách khôn ngoan ». Nhân vật chính không có thật nhưng trên thực tế có hằng tỷ mẫu người như thế. Gióp là một người đau khổ, cũng như tất cả chúng ta, không ít thì nhiều một ngày nào đó. Trong các bệnh viện, trong nỗi lo lắng và đơn độc của những người sắp lìa đời, trong cảnh khốn khổ của người đói khát, trong bạo lực của các chiến tranh của chúng ta và trong những hành động dã man của chúng ta…bất cứ ở đâu có một người giữa chúng ta đang đau khổ có thể lập lại những lời này, những lời kêu than này, không cần thay một chữ.
Gióp thực ra là bất cứ ai…chỉ trừ người đã từng biết điều hạnh phúc như ông Gióp, và người đã từng gặp bao nhiêu điều đau khổ như ông. Chuyện của ông bắt đầu như một câu truyện thần thoại : « Ngày kia » ở xứ Giot-đa-ni có một người tên Gióp. Mọi thành công đến với ông, dường như mọi thần thánh che chở ông ngay từ bé còn nằm trong nôi…Nhưng ông Gióp là người rất có đức tin, ông nghĩ rằng đó là Chúa, chẳng phải ai hết đã ban cho ông tất cả : vợ ông, bầy con đông đúc của ông, đẹp đẽ, vui tươi, thông minh… và thuận hoà với nhau trong một nhà. Trong xã hội ông là người hoàn toàn thành công : có nhiều uy tín được mọi người tin cẩn đến tư vấn trước những việc quan trọng. Sự giàu có của ông có thể nói hoài không dứt : tiếng tâm của ông lan rộng khắp Trung Đông. Và nhất là, thật nhất là ông có nhiều sức khoẻ.
Thế nhưng ngày nọ, có tên phá đám trên kia nói xa gần rằng đức tin của ông Gióp không thể nào chống cự lại được thử thách : Ông Gióp là người công chính, điều này không thể chối cãi, thế nhưng thật tình mà nói ông không có công ơn gì. Đường đời ông được gieo rắc toàn là hoa hồng ; nếu gặp gai góc thử xem ông sẽ chịu đựng được như thế nào ?. Và các thử thách càng này càng tồi tệ cứ tới tấp tới với ông. Cuối cùng ông không còn gì cả : hết, hết cả không còn gia đình, căn nhà êm ấm, con cái chết hết, của cải biến mất, cả sức khoẻ ; mọi sức lực thể lý ; thân xác không còn hình dáng con người, ông chỉ là một vết thương to lớn bị mọi người ghê tởm muốn vất đi như đống rác ngoài xa thành phố. Đúng hơn ông còn lại một thứ, nhưng thà không còn thì hơn : đó là lời chế diễu của vợ ông, những lời nguyền rủa của người đời, cả của bầy trẻ con và tệ hơn hết là ông không còn người bạn thân nào nữa, những người sở hữu đầy những điều sung sướng và miệng đầy những lời nói tốt đẹp.
Từ đó ở trong một con đường hầm dài đăng đẳng và điều gì chờ đợi đã tới. Kẻ gieo rối đoán trước điều gì phải tới, rồi người ta sẽ thấy điều sẽ thấy…nhưng không phải như thế, không như hắn chờ đợi. Ông Gióp là người có lòng cậy trông : lòng cây trông của ông tóm lại là hai chữchịu đựng, chịu đựng, với bất cứ giá nào cũng chịu đựng. Ông chờ đợi, chờ đợi công lý rồi sẽ đến, vì mọi điều xảy ra cho ông không có công bằng chút nào ; ông chờ đợi được nghe, nâng đỡ, chữa trị, lành bệnh, sống lại, sức khoẻ hồi phục, phẩm giá hồi phục : ông chờ đợi nhất là được thông cảm và không phải bất cứ ai thông cảm ông : ông chờ chính Thiên Chúa nghe ông !
Và ông nói : để chúng tỏ ông còn sống, còn hiện diện, ông chỉ còn có một nguồn lực, đó là lời nói. Nghĩ thế ông nói, nói với tất cả các giọng nói, ông kêu la, khóc lóc, gào thét. Với Chúa ông còn ra lệnh cho Chúa phải nói :
« Xin hãy lắng nghe lời tôi nói, và như thế đã là yên ủi tôi »(G 21 :2)
« Xin các anh nghe lời tôi biện hộ;
xin để ý lời miệng tôi phân trần ». ( G 13 :5)
Và cứ thế ông tiếp tục nói. Lòng cậy trông của ông là dám nói, kêu la , phẫn nộ, gọi hỏi Chúa…không có gì làm ông im mồm : lời càm ràm của vợ ông, những lời tốt lành quá nhân đức của các bạn ông, những lời chế nhạo của bọn trẻ con…không có gì làm ông im miệng. Nghĩ cho cùng lời nói của ông không phải là điều quan trọng, điều quan trọng, và tuyệt vời là ông cứ tiếp tục nói. Ông kiên trì nói, khăng khăng nói. Dĩ nhiên mọi người tìm cách cho ông im đi, nói với ông kêu la như thế là không Thánh đức. : Chúa chỉ yêu những bài thánh ca êm dịu. Thế nhưng ông Gióp cứ kiên trì. Ông nắm từ nguồn tin chắc chắn rằng cuối đường hầm, dù có dài mấy đi nữa cũng sẽ đưa tới ánh sáng. Lắm khi thân xác của ông bỏ rơi ông, làm ông ngã quỵ trong đống phân của ông …nhưng ông vẫn trỗi dậy. Và ông nói.
Ông Gióp cuối cùng ngưng nói khi Chúa xuất hiện. Vì Thiên Chúa là Chúa của bụi gai cháy trên núi Si-na-i, Đấng nghe tiếng kêu của những người đau khổ, ông Gióp biết từ nguồn tin chắc chắn là Chúa sẽ nghe và xuất hiện. Sau cùng nhờ lòng kiên trì ông được đền bù : Chúa xuất hiện và cất lời với ông. Vì thế cuối cùng ông Gióp có thể ngưng nói, nguôi đi, tìm lại sự thanh thản…thật đáng cho ông đợi chờ.
Câu truyện cho ta bài học luân lý gì ?. – Không, Chúa không chỉ thích những lời êm dịu của các bài thánh ca, thánh vịnh…Ngài yêu thích và lắng nghe những tiếng kêu của người đau khổ…Nhưng chưa đủ : dù chúng ta là ai đi nữa, chúng ta tìm hiểu xem sách này cho ta những bài học gì khác. Tại sao có đau khổ ? Từ đâu đến ? Ai gởi đến cho chúng ta ? Tại sao Chúa lại im lặng ? : Tất cả những câu hỏi đó ông Gióp cũng đã hỏi. Ông chỉ biết nói, nói lên nỗi đau khổ của ông, đau thể lý, tâm lý, đau tình cảm, sự lo lắng trước cái chết và nỗi kinh sợ phải sống trực diện với những người bạn không đồng cảm…và tệ hơn hết là sự im lặng của Chúa. Ông gióng từng tiếng các nỗi đau đó, với những lời lẽ đáng phục và lập đi lập lại không ngừng vì trước mắt anh là sự bất công của Chúa.
Còn các bạn ông, mỗi người giải thích một cách, đại loại là các lý giải mà những người chung quanh ta thường nói trong các tường hợp tương tự. Đại khái xoáy chung quanh hai cách giải thích :
Cách lý giải đầu tiên : Sự đau khổ là một hình phạt. Nếu bạn bị chịu hình phạt là tại bạn phạm tội ; ông Gióp trả lời rằng : Không, tôi cam đoan với các bạn, tôi không có phạm tội ; các bạn ông còn lại thêm : anh lỗi thêm tới hai lần : anh phạm tội ( bằng chứng là anh khổ) mà anh còn cả gan chối từ ! Loại lý giải đó bắt nguồn từ một lẽ tự nhiên, một lo-gíc « Kẻ tốt được thưởng, kẻ dữ bị phạt ». Chúng ta nên thành thật nhìn nhận khi chúng ta nói «Nào tôi đã làm gì xúc phạm đến Chúa đâu » ? hay « Đáng đời cho hắn », thì chúng ta cũng không thua gì các bạn ông Gióp.
Cách lý giải thứ hai : Đau khổ là một bài học Thánh đức vì « Thương cho roi cho vọt ». Cũng như khi một trong những người bạn ông Gióp nói :
« 17 Phúc thay người được Thiên Chúa sửa trị!
Chớ coi thường giáo huấn của Đấng Toàn Năng.
18 Người gây thương tích, cũng chính Người băng bó,
đánh bầm dập xong, lại ra tay chữa lành »(G 5 :17-18 »
Trong tất cả sách ông Gióp chối từ tất cả những lời lý giải quá dễ dàng đó. Ông cũng muốn không nghe những lời lan man vô ích đó, chỉ làm cho ông càng thấy thêm cô độc, thế nhưng ông vẫn tiếp tục khẳng định rằng « Chúa lúc nào cũng công minh ». Chính ông cũng đi suốt một hành trình nội tâm : Đầu sách ông luôn lập lại rằng « Tôi xin nói là tôi không phạm tội, tức là tôi bị oan »…ông vô tình khi nói như thế có nghĩa là ông cũng dùng lý lẽ của các bạn ông « bị khổ là tại vì phạm tội ». Thế rồi từ từ qua trải nghiệm lời nói của ông có khác đi : Bao nhiêu lần kẻ cướp lại sống hạnh phúc, không bị trưng phạt và chết êm ái, còn những người vô tội lại sống như trong địa ngục với những cơn hấp hối dài đăng đẳng. Không, thật là bất công.
Lúc bấy giờ, ông Gióp đã sẵn sàng khám phá những điều mới lạ, và Chúa chờ anh ở khúc quanh này : Bây giờ Chúa mới nói. Chúa không quở trách ông, nhưng cho rằng các cách giải thích của các bạn không có nghĩa lý gì. Chúa còn nói « Chỉ có Gióp mới có những lời đứng đăng về Ta » ; tức là các con có quyền kêu la, phẫn nộ. Sau đó Chúa mời gọi Gióp chiêm ngắm các tạo vật và khiêm tốn nhìn nhận sự dốt nát của mình. Giống như người cha dịu dàng nhưng cương quyết dạy bảo con cái. Chúa làm cho Gióp hiểu « các tư tưởng của chúng ta không phải là tư tưởng của Chúa ». Không phải vì chúng ta không hiểu công lý của Thiên Chúa, mà có lý do để không thừa nhận. Như chúng ta được biết từ đầu câu chuyện, Gióp là người trung thực và ngay thẳng, nên hiểu được bài học và thú nhận rằng
"Ai là kẻ dám dùng những lời thiếu khôn ngoan hiểu biết
để làm cho kế hoạch của Ta
không còn được rõ ràng minh bạch? " (G 42 :3)
4 Vâng, con đây tầm thường bé nhỏ, biết nói chi để trả lời Ngài? ( G 40 :4)
Cuối cùng sách Gióp không đưa ra những giải đáp cho vấn đề đau khổ. Nếu chúng ta chờ đợi như thế chúng ta sẽ thất vọng. Tuy nhiên bài này chỉ cho ta con đường : không dằng nén những lời kêu than nhưng giữ lòng tin và nắm chặt lấy tay Chúa, vì Ngài luôn ở bên ta mỗi ngày cho đến tận thế . Cũng như nhà văn hào Cơ-lô-đen (Claudel ) nói : « Chúa Giê-su đến không để giải thích sự đau khổ nhưng để hiến chính sự hiện diện của Ngài trong đau khổ »
***