"Ai kính sợ Chúa, thì thảo kính cha mẹ".
Bài trích sách Huấn ca.
2 Đức Chúa làm cho người cha được vẻ vang vì con cái,
cho người mẹ thêm uy quyền đối với các con.
3 Ai thờ cha thì bù đắp lỗi lầm,
4 ai kính mẹ thì tích trữ kho báu.
5 Ai thờ cha sẽ được vui mừng vì con cái,
khi cầu nguyện, họ sẽ được lắng nghe.
6 Ai tôn vinh cha sẽ được trường thọ,
ai vâng lệnh Đức Chúa sẽ làm cho mẹ an lòng.
7 Người đó phục vụ các bậc sinh thành
như phục vụ chủ nhân.14 Vì lòng hiếu nghĩa đối với cha sẽ không bị quên lãng,
và sẽ đền bù tội lỗi cho con.
15 Thiên Chúa sẽ nhớ đến con, ngày con gặp khốn khó,
và các tội con sẽ biến tan
như sương muối biến tan lúc đẹp trời.
16 Ai bỏ rơi cha mình thì khác nào kẻ lộng ngôn,
ai chọc giận mẹ mình, sẽ bị Đức Chúa nguyền rủa.
17 Con ơi, hãy hoàn thành việc của con một cách nhũn nhặn,
thì con sẽ được mến yêu hơn người hào phóng.
(LND: Sách Huấn ca tiếng Pháp gọi là sách Ben Xi-rắc người Khôn ngoan, sách được viết hai thế kỷ trước Chúa Ki-tô do một người tên Giê-su con ông Xi-ra)
Phụng vụ hôm nay chỉ cho chúng ta nghe những câu này của sách Huấn ca. Không lý do gì, những câu giữa không được chọn. Xin chép ra đây để làm nổi bật thêm ý nghĩa:
«Người đó phục vụ các bậc sinh thành như phục vụ chủ nhân. Hãy thảo kính cha con bằng lời nói việc làm, để nhờ người mà con được chúc phúc. Vì phúc lành của người cha làm cho cửa nhà con cái bền vững, lời nguyền rủa của người mẹ làm cho trốc rễ bật nền. Chớ vênh vang khi cha con phải tủi nhục, vì nỗi tủi nhục đó chẳng vinh dự gì cho con. Quả thật, người ta chỉ được vẻ vang lúc cha mình được tôn kính; và con cái phải ô nhục khi mẹ mình bị khinh chê»
Bài nhấn mạnh việc thảo kính cha mẹ, điều này gợi ý lúc ấy uy quyền của bậc cha mẹ không còn được như xưa nữa. Lối sống đang thay đổi dần và ông Ben Xi-rắc cảm thấy có nhu cầu chỉnh đốn. Chúng ta đang ở thế kỷ thứ II khoảng năm 180 trước CN. Ông Ben Xi-rắc điều hành một Trường khôn ngoan (thời nay chúng ta gọi Trường triết học) tại Giê-ru-sa-lem. Dưới sự đô hộ của Hy-lạp, các vua rất tự do và người Do Thái có thể tiếp tục thực hành hoàn toàn Lề Luật của họ (về sau có khác đi dưới thời An-ti-ô-khi-a miền Pi-xi-đi-a). Nhưng chính sự bình an ấy làm cho ông Ben Xi-rắc lo ngại; vì các thói quen suy nghĩ khác, quỷ quyệt lan tràn vào: Mãi sống cạnh những dân ngoại, có nguy cơ rất nhanh chóng dân chúng cũng nghĩ giống họ, rồi sống giống họ. Đề tài chúng ta quan tâm ở đây là sự quan trọng của cấu trúc gia đình, để truyền đức tin cho con cái, những giá trị, lối sống Do Thái, đó là điều tối quan trọng. Bài nghe hôm nay, trước tiên là một bài biện hộ cho gia đình, bởi vì nơi đây là nơi quan trọng, nếu không là nơi duy nhất để truyền lại những giá trị.
Đây cũng là một điều răn tuyệt vời, điều răn thứ IV được biến đổi. Chúng ta được biết qua giáo lý lúc tuổi thơ: «Thứ tư thảo kính cha mẹ». Sau đây là dưới hình thức ban đầu trong sách Xuất Hành: «Ngươi hãy thờ cha kính mẹ, để được sống lâu trên đất mà ĐỨC CHÚA, Thiên Chúa của ngươi, ban cho ngươi.» (Xh20, 12); Sách Đệ nhị Luật lại thêm «và để được hạnh phúc» (Đnl5, 16)
Năm mươi năm sau, đứa cháu của Ben Xi-rắc dịch lại tác phẩm của ông nội và thêm hai câu để biện hộ cho việc thảo kính cha mẹ. Vỏn vẹn, chỉ vì chúng ta nợ cha mẹ mạng sống, họ là công cụ của Thiên Chúa ban sự sống: «Cha con, con hãy hết lòng tôn kính, và đừng quên ơn mẹ đã mang nặng đẻ đau. Hãy luôn nhớ công ơn dưỡng dục sinh thành, công ơn ấy, con sẽ lấy chi đáp đền cho cân xứng?» (Hc7, 27-28) Dĩ nhiên điều răn ấy hợp với lẽ thường tình: Ai cũng biết tế bào gia đình là điều kiện tiên quyết cho một xã hội cân bằng. Ngày nay, chúng ta có quá nhiều trải nghiệm về những thảm họa tâm lý và xã hội do sự rạn nứt gia đình. Nhưng sâu xa hơn, tôi nghĩ giấc mơ một gia đình hài hoà nằm trong dự án Thiên Chúa.
Có điều công thức trình bày điều răn ấy (cũng như lời bình của sách Huấn ca) làm ta sửng sốt. Nó khiến cho có cảm tưởng như tính toán: «thờ cha kính mẹ, để được sống lâu», cũng như nói với chúng ta: Nếu bạn sống tốt, Chúa trả công cho bạn. Thật ra đối với Chúa không có tính toán, vì với Ngài tất cả là Hồng ân, tức là cho đi nhưng không! Nhưng khi Chúa ban Luật, Ngài cho con người là để được hạnh phúc; lề luật là con đường duy nhất dẫn đến hạnh phúc và tự do. Thiên Chúa đã cứu độ dân Ngài, chỉ cho họ đường đi, có thể nói Ngài đặt những bản chỉ đường để dân chúng theo hướng của tự do, hạnh phúc. Những chữ đường và hướng đi, thường được dùng khi đề cập đến lề luật.
Nếu có thể, bạn nên đọc sách Đệ Nhị Luật, đặc biệt chương 6, từ chương ấy được trích ra lời kinh bất hủ của It-ra-en «Sê-ma It-ra-en» (It-ra-en hãy lắng nghe). Bạn sẽ ngạc nhiên tài liệu này nhấn mạnh rằng lề luật là con đường dẫn đến hạnh phúc và tự do. Sau đây là vài câu trích sách Đệ-nhị-luật «Anh (em) phải làm điều ĐỨC CHÚA coi là ngay thẳng và tốt lành, để anh (em) được hạnh phúc và được vào chiếm hữu miền đất tốt tươi mà ĐỨC CHÚA đã thề hứa với cha ông anh (em)» (Đnl6, 18). Còn có một sự ngạc nhiên khác trong câu: «Ai thờ cha thì bù đắp lỗi lầm,» (c3). Trước tiên, tôi có thể nói câu này chứng minh rằng bài này được viết gần đây thôi; phương pháp sư phạm Thiên Chúa phải mất nhiều thế kỷ, qua lời các ngôn sứ để con người được mạc khải con đường duy nhất hòa giải với Thiên Chúa, không phải những hy lễ bằng máu như họ tin khi xưa. Con đường duy nhất hoà giải với Thiên Chúa là hòa giải với người thân cận. Đến đây tôi nghe như một tiếng vang câu bất hủ của Tiên tri Hô-sê: «Vì Ta muốn tình yêu chứ không cần hy lễ, thích được các ngươi nhận biết hơn là được của lễ toàn thiêu.» (Hs6,6).
Đại khái như sách Huấn ca nói: «Hẳn các bạn muốn tôn vinh Thiên Chúa ư? Rất đơn giản, hãy tôn vinh cha mẹ, anh em. Hãy ăn ở hiếu thảo với các vị, đó cũng là hiếu thảo với Chúa». Các bạn cũng biết, trong mười điều răn Đức Chúa Trời - mười lời nói - chỉ có hai lời có tính cách tích cực: Lời về ngày Sa-bát và lời thảo kính cha mẹ. Ngoài các điều răn ấy: «Thứ ba: Giữ ngày Chúa Nhật…», «Thứ bốn: Thảo kính cha mẹ», các điều răn khác có tính cách tiêu cực, chỉ nêu lên những giới hạn không được vượt qua: «Thứ năm: Chớ giết người; Thứ bảy: Chớ lấy của người; Thứ chín: Chớ muốn vợ chồng người» Nhưng chính điều răn tích cực mới tóm lược các điều răn khác. Các bạn tìm thấy trong sách Lê-vi: «Ngươi phải yêu đồng loại như chính mình» (Lv19, 18), thế nhưng, người đồng loại gần chúng ta nhất, theo đúng nghĩa của nó, là cha mẹ chúng ta. Trong thời gian các lễ cuối năm này, đây là dịp các mối quan hệ gia đình được gần gũi với nhau, hay được tái khám phá, bài này được chọn, thật tuyệt vời.
Xin thêm một lời. Trong phần suy niệm đầu bài, tôi có trích câu 9 theo bản dịch Hy-lạp được dùng trong truyền thống Ki-tô: «Vì phúc lành của người cha làm cho cửa nhà con cái bền vững, lời nguyền rủa của người mẹ làm cho trốc rễ bật nền.» Thế nhưng, bản gốc tiếng Do Thái (của chính ông Ben Xi-rắc) nói rằng: «Phúc lành người cha làm bén rễ, lời nguyền rủa của mẹ làm cho cây trốc rễ». Sau đây lời ghi chú của Bản Dịch Liên Tôn (TOB): Người Hy-lạp biến ẩn dụ nông thôn của Do Thái thành một sự so sánh có tính cách thành thị, làm cho đọc giả Hy-lạp dễ hiểu. Thật là một minh chứng tuyệt vời cho việc «hiệu đính» một tài liệu.
***
Tác giả: bà Marie-Noëlle Thabut
Nguồn: http://www.eglise.catholique.fr/
Dịch giả: Ernest Marco Huỳnh Lương