BÀI ĐỌC 1 (Is 58, 7-10)
"Sự sáng của ngươi tỏ rạng như hừng đông"
Trích sách tiên tri I-sa-i-a.
7 Chẳng phải là chia cơm cho người đói,
rước vào nhà những người nghèo không nơi trú ngụ;
thấy ai mình trần thì cho áo che thân,
không ngoảnh mặt làm ngơ trước người anh em cốt nhục?
8 Bấy giờ ánh sáng ngươi sẽ bừng lên như rạng đông,
vết thương ngươi sẽ mau lành.
Đức công chính ngươi sẽ mở đường phía trước,
vinh quang ĐỨC CHÚA bao bọc phía sau ngươi.
9 Bấy giờ, ngươi kêu lên, ĐỨC CHÚA sẽ nhận lời,
ngươi cầu cứu, Người liền đáp lại: "Có Ta đây!"
Nếu ngươi loại khỏi nơi ngươi ở
gông cùm, cử chỉ đe doạ và lời nói hại người,
10 nếu ngươi nhường miếng ăn cho kẻ đói,
làm thoả lòng người bị hạ nhục,
thì ánh sáng ngươi sẽ chiếu toả trong bóng tối,
và tối tăm của ngươi chẳng khác nào chính ngọ.
Đọc thoáng qua, bài này có vẻ như một bài học luân lý đẹp, nếu chỉ thế cũng là hay rồi! nhưng thật ra còn là một điều khác nữa. Tôi xin nhắc lại bối cảnh; chúng ta đang ở cuối thế kỷ thứ Sáu trước CN; từ Ba-by-lon bị đày đã về, nhưng còn những vết thương chưa lành từ giai đoạn khủng khiếp ấy, vì thế trong vài câu sau, vị ngôn sứ nói đến Dân chúng Giê-ru-sa-lem bắt đầu sống đạo, mọi người thành tâm tìm mọi cách làm thỏa lòng Thiên Chúa. Nhưng, vị ngôn sứ của chúng ta được giao phó trong bài này, truyền đạt một sứ điệp khá tế nhị: vâng, anh em muốn làm vừa lòng Thiên Chúa, được rồi; thế nhưng, những nghi thức phụng vụ làm vui lòng Thiên Chúa, không phải những gì anh em tưởng. Vị tiên tri có những lời khiển trách họ khá nặng nề: anh em muốn cho Thiên Chúa đoái nhìn bằng những cuộc chay tịnh ngoạn mục, với ý định sau đó xin ơn; trong lúc anh em đôi co cãi vã, đối xử thô bạo với nhau, tham lam. «các ngươi ăn chay để mà đôi co cãi vã, để nắm tay đánh đấm thật bạo tàn. Chính ngày các ngươi muốn ăn chay để tiếng các ngươi kêu thấu trời cao thẳm, thì các ngươi lại ăn chay không đúng cách. 5 Phải chăng đó là cách ăn chay mà Ta ưa chuộng trong ngày con người phải thực hành khổ chế? Cúi rạp đầu như cây sậy cây lau, nằm trên vải thô và tro bụi, phải chăng như thế mà gọi là ăn chay trong ngày các ngươi muốn đẹp lòng ĐỨC CHÚA?» (Is 58, 4-5)
Trong đoạn này, Cựu Ước cho chúng ta một trong những bài đanh thép nhất! Rất đáng tiếc, chúng ta không thường đọc, bài này thúc bách lối suy nghĩ của chúng ta về Thiên Chúa và về tôn giáo. Nơi đây chúng ta tìm ra giải đáp câu hỏi: Chúa chờ đợi nơi ta những gì? Thật sự câu trả lời không thể nào rõ hơn; tất cả được nêu lên trong vài hàng. Nhưng, như thường lệ, khi một đoạn văn rất xúc tích, chúng ta tin chắc rằng bài được chăm sóc rất kỹ lưỡng, thì bài này là như thế.
Thật vậy, vài hàng ngắn gọn này là kết quả cố gắng trong mọi tác phẩm các ngôn sứ. Từ nhiều thế kỷ ở Ít-ra-en - không phải từ Xuất Hành, mà từ ông Áp-ra-ham, tức là khoảng 1850 năm trước CN - người ta tìm cách nào để làm đẹp lòng Thiên Chúa. Họ đã thử tất cả: trước tiên là tế lễ người, nhưng Chúa cho biết ngay, đối với Ngài, là Thiên Chúa của những kẻ sống, điều này không thể nào như thế được. Thế rồi, họ tiếp tục dâng lễ toàn thiêu, nhưng chỉ với thú vật mà thôi; và kế tiếp, như trong mọi tôn giáo khác, có những chay tịnh, đủ thứ của lễ, những lời cầu nguyện. Suốt thời gian dài của sự phát triển chậm rãi đức tin Ít-ra-en, các ngôn sứ kêu gọi dân chúng không nên thỏa mãn với cách phụng tự, nhưng phải sống Giao Ước trong thường nhật. Và đấy là ý nghĩa của đoạn này.
Ngôn sứ bắt đầu nói như sau: «6 Cách ăn chay mà Ta ưa thích chẳng phải là thế này sao: mở xiềng xích bạo tàn, tháo gông cùm trói buộc, trả tự do cho người bị áp bức, đập tan mọi gông cùm?» (Is 58, 6). Nếu tôi hiểu không lầm, trước mặt Thiên Chúa, mọi cử chỉ nhằm giải thoát anh em chúng ta đáng giá hơn mọi hình thức chay tịnh, dù hình thức chay ấy đòi hỏi can đảm bấy nhiêu đi nữa. Kế đến, là đoạn chúng ta đọc trên đây, đề nghị những hành động chia sẻ, nuôi người đói ăn, cho người khát uống, tiếp đón những người vô gia cư khổ cùng… Tóm lại, giúp đỡ đau khổ dưới mọi hình thức, trên đường đời chúng ta. Tôi xin đề nghị ba nhận xét.
* Nhận xét thứ nhất, những hành động giải thoát, những hành động chia sẻ, ngôn sứ khuyên chúng ta vỏn vẹn chỉ bắt chước công trình của chính Thiên Chúa. Dân tộc Ít-ra-en từng trải nghiệm hành động cứu độ của Chúa, và lòng trắc ẩn của Thiên Chúa giàu lòng thương xót; điều ngài đòi hỏi, là đến phiên chúng ta, phải thực hiện những hành động tương tự. Con người được tạo nên để giống hình ảnh Thiên Chúa.
* Điều thứ hai, không lạ gì, tiên tri I-sa-i-a có thể hứa: «nếu ngươi nhường miếng ăn cho kẻ đói, làm thoả lòng người bị hạ nhục,… thì vinh quang ĐỨC CHÚA bao bọc phía sau ngươi», vinh quang ở đây là ánh sáng của sự hiện diện Thiên Chúa. Không phải là một phần thưởng! Còn hơn thế nữa: đây là một thực tế… vì thực sự, mỗi lần chúng ta có những hành động giải thoát, an ủi, làm dịu đi những thử thách mọi thứ cho người anh em; khi ấy chúng ta phản chiếu cho họ một ít ánh sáng của Chúa. Và hẳn các bạn chú ý, ngôn sứ I-sa-i-a nhấn mạnh đến ánh sáng «8 Bấy giờ ánh sáng ngươi sẽ bừng lên như rạng đông, … thì ánh sáng ngươi sẽ chiếu toả trong bóng tối, và tối tăm của ngươi chẳng khác nào chính ngọ». Dĩ nhiên thôi, vì đây chính là ánh sáng Thiên Chúa… Nói cách khác, ngôn sứ I-sa-i-a quả quyết, khi bạn cho đi, bạn phản ánh sự hiện diện của Thiên Chúa. Một lần nữa, chúng ta có thể lặp lại một câu tuyệt vời của truyền thống Ki-tô: «Đâu có tình yêu thương, ở đấy có Đức Chúa Trời».
* Nhận xét thứ ba, mọi hành động cho công lý, giải thoát, chia sẻ, là một bước tiến tới Nước Trời; chính vì Nước Trời được chờ đợi trong Cựu Ước, là nơi của công lý và tình yêu. Bài Phúc Âm Chúa nhật tuần vừa qua, bài Tám Mối Phúc Thật, nhắc lại cho chúng ta, Nước Trời được xây dựng ngày qua ngày do những người hiền lành, những người trong sạch, những người hoà bình, những người khao khát công chính và lòng xót thương.
***
THÁNH VỊNH (Tv 111, 4-9).
"Trong u tối Người xuất hiện như sự sáng soi kẻ lòng ngay"
1 Ha-lê-lui-a.
Hạnh phúc thay, người kính sợ CHÚA,
4 Giữa tối tăm bừng lên một ánh sáng
chiếu rọi kẻ ngay lành:
đó là người từ bi nhân hậu và công chính.
5 Phúc thay người biết cảm thương và cho vay mượn,
biết theo lẽ phải mà thu xếp công việc mình.
6 Họ sẽ không bao giờ lay chuyển,
thiên hạ muôn đời còn tưởng nhớ chính nhân.
7 Họ không lo phải nghe tin dữ,
hằng an tâm và tin cậy CHÚA,
8 luôn vững lòng không sợ hãi chi
và rốt cuộc coi khinh lũ địch thù.
9 Kẻ túng nghèo, họ rộng tay làm phúc,
đức công chính của họ tồn tại muôn đời,
uy thế họ vươn cao rực rỡ.
Hằng năm, cứ vào dịp Lễ Lều - ngày nay vẫn còn diễn ra suốt một tuần, vào mùa thu - mọi người thực hiện điều có thể gọi là «tuyên xưng đức tin»: họ tái lập Giao Ước với Thiên Chúa và cam kết một lần nữa, tuân giữ Lề Luật. Bài Thánh vịnh 111 hẳn được hát trong dịp này. Chỉ nguyên bài Thánh vịnh 111, là cả toàn tập khế ước nhỏ của đời sống trong Giao Ước.
Trước hết, bắt đầu bằng Alleluia - nghĩa đen là «Ngợi khen Thiên Chúa» - là khẩu hiệu của mọi tín hữu: khi người của Thánh Kinh mời gọi ngợi khen Thiên Chúa, chính là vì ơn nhận được Giao Ước. Kế tiếp, bài Thánh Vịnh này là bài theo vần A-B-C Do Thái, nghĩa là có 22 câu, số chữ cái Do Thái. Mỗi câu bắt đầu bằng một chữ cái theo thứ tự, đây là cách khẳng định Giao Ước với Thiên Chúa gồm trọn đời người, và Lề Luật của Ngài là con đường duy nhất dẫn đến hạnh phúc cả đời, từ A tớí Z. Sau hết, câu đầu bắt đầu bằng chữ «Hạnh phúc thay», để nói cho mọi người biết giữ con đường Giao Ước.
Chúa nhật tuần trước, bài Phúc Âm các Mối Phúc Thật, cũng vang lên chữ «phúc thay» này; Chúa Giê-su dùng một chữ rất thường thấy trong Thánh Kinh, nhưng tiếc thay bản dịch Pháp văn không hoàn toàn thoát ý. Trong bài suy niệm Thánh Kinh, ông André Chouraqui lưu ý về gốc Do Thái của chữ này «căn bản có nghĩa sự bước đi, con người bước đi trên đường không có gì cản trở dẫn đến Chúa». Như thế muốn nói «ít về hạnh phúc nhưng nhiều về phương cách dẫn đến hạnh phúc».
Thông thường trong Thánh Kinh, cụm chữ «Phúc thay» không nằm riêng rẽ, có chữ đối ngược lại «vô phúc thay», vì có ý nói trong đời, có những con đường sai lầm phải tránh. Có vài con đường (nên hiểu có những chọn lựa, những hành vi) dẫn đúng hướng, và những con đường ngược lại chỉ gieo tai họa. Và nếu đọc trọn bài Thánh Vịnh này, chúng ta sẽ nhận ra bài này có cấu trúc như thế: bắt đầu triển khai rất dài những chọn lựa tốt, con đường dẫn đến hạnh phúc cho mọi người và sau đó, nhưng rất ngắn gọn - vì không đáng nói đến - những chọn lựa sai lầm.
Sự chọn lựa tốt được xác định ngay ở câu đầu: «Hạnh phúc thay, người kính sợ CHÚA», chúng ta nhận ra ở đây, từ ngữ rất thường gặp trong Cựu Ước: «Kính sợ Chúa». Rất tiếc, trong phụng vụ, câu này bị cắt, làm chúng ta không được nghe phần thứ hai. Chúng ta hãy đọc trọn câu: «Hạnh phúc thay, người kính sợ CHÚA, những ưa cùng thích mệnh lệnh Chúa truyền ban». Thì đây là định nghĩa của từ ngữ «Kính sợ Chúa»: đó là yêu thích ý Chúa. Bởi vì chúng ta an tâm và tin cậy nơi Ngài. Chúng ta biết, kính sợ Chúa không có chiều kích sợ hãi. Hơn nữa, vài câu sau có một câu nói rõ hơn: «Phúc thay người biết cảm thương … hằng an tâm và tin cậy CHÚA»
Theo nghĩa Thánh Kinh «Kính sợ Chúa», vừa là ý thức sự thánh thiện Thiên Chúa, nhận biết ra tất cả những gì Ngài làm cho con người, vừa là quan tâm đến vâng lời Ngài vì Chúa là Đấng Tạo Hoá. Thật vậy, nếu Ngài là Đấng Tạo Hoá, thì Ngài biết những gì tốt cho ta. Đây là thái độ của con đối với Cha, kính trọng, và vâng lời trong tin cậy. Hai điều mặc khải song đôi của dân tộc It-ra-en, Chúa vừa là Đấng Thật Khác Biệt vừa là Đấng Thật Gần Gũi. Ngài vô cùng quyền uy, thật vậy, nhưng quyền lực ấy là tình yêu. Chúng ta không có gì phải sợ hãi, vì Ngài có thể là tất cả và Ngài muốn chúng ta hạnh phúc! Hẳn các bạn biết, câu sau đây của thánh vịnh 103 (102) «13 Như người cha chạnh lòng thương con cái, CHÚA cũng chạnh lòng thương kẻ kính tôn.»
Thì đây là thái độ đúng đắn đối với Thiên Chúa, đưa con người trên con đường ngay: «Hạnh phúc thay, người kính sợ CHÚA». Và bây giờ là con đường đúng đắn đối với tha nhân: «5Phúc thay người biết cảm thương và cho vay mượn». Trong Bài đọc một, tiên tri I-sa-i-a nói rõ quan hệ mật thiết, giữa thái độ của chúng ta đối với Thiên Chúa và đối với tha nhân. Bài Thánh Vịnh này là một tiếng vang hoàn hảo cho Bài đọc một.
Công thức «người từ bi nhân hậu và công chính», làm cho chúng ta buộc lòng nhớ đến định nghĩa của Thiên Chúa được mặc khải cho ông Mô-sê: «ĐỨC CHÚA! ĐỨC CHÚA! Thiên Chúa nhân hậu và từ bi, hay nén giận, giàu nhân nghĩa và thành tín» (Xh 34, 6). Hơn nữa, bài Thánh Vịnh trước (111) là một bài cặp đôi với bài Thánh Vịnh hôm nay, cũng dùng những từ ngữ hoàn toàn giống nhau «công chính, từ bi, nhân hậu» cho Chúa và cho con người. Hình như, đây là cách nói việc tuân giữ ngày qua ngày, lề luật trong đời sống thường nhật của chúng ta; từ A đến Z, như bài thánh vịnh theo chữ cái này, cuối cùng, sẽ uốn nắn chúng ta theo hình ảnh Thiên Chúa, nên giống Ngài.
Tôi nói rõ «giống Ngài»: tác giả bài Thánh Vịnh không quên Chúa là Đấng Thật Khác Biệt. Các từ ngữ thật ra không giống nhau. Về Thiên Chúa, Ngài là CHÚA… là người từ bi nhân hậu và công chính, còn về con người, bài Thánh Vịnh nói: «người biết cảm thương và cho vay mượn, biết theo lẽ phải mà thu xếp công việc mình». Đó là cách phát biểu những nhân đức của con người, nhưng không phải là bản thể. Những nhân đức ấy, con người múc lấy từ Thiên Chúa, một cách nào đó, con người phản chiếu lại từ Thiên Chúa. Và như thế, người công chính là ánh sáng cho tha nhân: «4 Giữa tối tăm bừng lên một ánh sáng chiếu rọi kẻ ngay lành». Một lần nữa, đây là một tiếng vang của Bài Đọc từ sách I-sa-i-a: «7 Chẳng phải là chia cơm cho người đói, rước vào nhà những người nghèo không nơi trú ngụ; thấy ai mình trần thì cho áo che thân, không ngoảnh mặt làm ngơ trước người anh em cốt nhục?» (Is 58, 7). Mỗi khi chúng ta cho đi và chia sẻ, khi ấy chúng ta giống Thiên Chúa nhất, vì Ngài chỉ là quà nhưng không. Trong chừng mực nhỏ bé của chúng ta, chúng ta phản chiếu ánh sáng của Ngài.
***
Tác giả: Marie-Noëlle Thabut
Nguồn: Sách L’ intelligence des Ecritures Socéval Editions
Dịch giả: E. Máccô Lương Huỳnh Ngân
Hiệu đính: Phêrô Nguyễn Thế Hoằng